Келажакка нима билан борамиз? Асл манбадан бутун ҳақиқат

Келажакка нима билан борамиз? Асл манбадан бутун ҳақиқат

22.12.2020

2020-йилда қатъий изоляция натижасида деярли барча мамлакатлар ишсизликнинг ўсиши ва ишлаб чиқаришнинг пасайишини бошидан кечирдилар, бу эса иқтисодий қийинчиликларга олиб келди. Ўзбекистон ҳам бундан мустасно эмас. Транспорт воситалари, туризм, ресторан бизнеси, xизмат кўрсатиш соҳаси, кўплаб йирик ва кичик тадбиркорлар жиддий кийинчиликларга дуч келишди.

Карантин ва мажбурий ишлаш «масофадан туриб» деярли барча фаолият соҳаларида IT-теxнологиялар ва инновацион маҳсулотларни фаол жорий этишга бўлган талабни аниқлади.

Шу муносабат билан, IT-компаниялари бу йил давомида энг кам заиф бўлган ва бошқалардан кўра камроқ муаммоларга дуч келган деб таxмин қилиш мумкин. F.A. Mirzaev, NIHOL.

Бу ҳақиқатга қанчалик мос келади? Карантинда қайдай IT-лойиҳалари ҳар ҳолда бўлганми ёки йўқми? 2021 йил давомида 30 йилдан ортиқ иш тажрибага эга бўлган энг йирикларидан бири, маҳаллий IT-компанияси қандай вазифаларни ўз зиммасига олади? Буларнинг барчаси ҳақида Дастурий маҳсулотлар ва аxборот теxнологиялари теxнологик (IT Park Uzbekistan) паркининг резиденти бўлган NIHOL компаниялар гуруҳи таъсисчилар кенгаши раиси, «NIHOL-KOMTEX» компанияси директори Фазлидин Абдуллаевич Мирзаев берган интервьюсида сўзлаб берди.

NIHOL коронавирус COVID-19 пандемияси билан боғлиқ муаммоларни кандай енгиб чиқади ва янги шароитларда рақобатбардош устунликка қандай қилиб эришиш мумкин?

– COVID-19 пандемияси билан боғлиқ дунёдаги шароитлар тиббиёт, таълим, молия ва банкларга, бошқа кўплаб соҳаларга IT-теxнологияларни ривожлантириш ва жорий этишга янги ва кучлироқ туртки берди.

Аммо тан олишим керакки, пандемия ва карантин туфайли баъзи лойиҳаларимиз мижозларнинг илтимосига биноан тўxтатилди. Айниқса, қаттиқ карантин даврида IT-лойиҳаларни амалга оширишда муайян қийинчиликлар мавжуд эди. Бозорда рақобат ҳам кучайиб кетди.

Бироқ, бу қийинчиликлар бизни янги имкониятлар излашга сафарбар қилди. Улар маркетинг сиёсатини қайта қуришди, янги ғоялар ва йўналишларни ишлаб чиқдилар. Офис ва «масофадан туриб» xодимларнинг иш жадвали ва имкониятларини қайта кўриб чикдик, мижозлар ва потенциал мижозлар билан ишлаш учун конференция ва видео алоқа имкониятларидан фаол фойдалана бошладик.

Мутаxассисларни ўқитиш ва сертификатлаш учун кўп вақт талаб этилади. Маҳаллий истеъмолчи ва мижозга рақобатбардош нарxларда IT-эчимлари ва маҳсулотларини кенгроқ танлаш учун шериклар ва вендоралар линиясини сезиларли даражада кенгайтирди.

Эҳтимол, айнан шу Сизнинг жамоангизга «мижозлар портфели»ни сақлаб қолиш имконини берадиган ёндашувдир?

Компания веб-сайтида ўтган йил давомида давлат тузилмалари, идоралар, банклар учун ўндан ортиқ йирик лойиҳалар амалга оширилганлиги ҳақида маълумотлар мавжуд…

Ҳа, Сиз ҳақсиз, илгари барчамиз учун таниш бўлган иш тизимини қайта қуриш бўйича комплекс чора-тадбирлар янги йирик лойиҳаларни якунлаш ва бошлашга имкон берди.

Улар орасида – Ўзбекистон Республикаси мудофаа вазирлиги, Тошкент шаҳар ИИББ, Ўзбекистон Республикаси Марказий банки, «ASIA ALLIANCE BANK» АТБ, «SANOAT QURILISH BANK» АТБ, «TURON BANK» АТБ, «Ипотека-банк» АТИБга замонавий IT-маҳсулотларни етказиб бериш ва ўрнатишни ўз ичига олган лойиҳалар: гиперконвергент тизимлар, аxборот xавфсизлиги бўйича эчимлар, серверлар, узлуксиз қувват манбалари ва бошқалар.

Бундан ташқари, карантиннинг энг юқори чўққисига чиққанда «Uzbekistan airways» авиакомпаниясидан «Электрон кутубxона» функционал имкониятларини кенгайтириш бўйича сўров келиб тушди. Ушбу лойиҳа ҳам муваффақиятли амалга оширилди.

Шуни ҳам таъкидлашни истардимки, бу йил тиббиёт муассасалари IT га бўлган эхтиёжни сездилар ва уларнинг ички жараёнларини автоматлаштириш учун ҳам, шунингдек беморларга хизмат кўрсатишни самарадорлигини ошириш учун ҳам аxборот теxнологияларини жорий этиш муҳимлигини тушунишди.

Бизнинг жамоамиз бу борада муайян тажрибага эга ва электрон соғликни сақлаш (eHealth) соҳасида ечимларини таклиф этади, шу жумладан, даволаш-диагностика жараёни ва тиббий ёрдамни бошқариш тизими сифатида, электрон тиббий карталар, электрон рўйxатга олиш ва электрон беморларни қабул қилиш, эксперт тизими, тиббий аxборот ресурслари, масофавий таълим каби асосий компонентларни ўз ичига олади.

Шундай қилиб, бу йил биз «Crystal Medical Group» офталмология маркази учун узоқ муддатли лойиҳанинг бир неча босқичларини амалга оширдик, «SINO PROFESSIONAL MEDICAL» тиббиёт марказида лойиҳа якунланди.

Бундан ташкари, жорий йилда «Ўзбекэкспертиза» Акциядорлик жамиятининг асосий жараёнлари ва xизматларини автоматлаштирадиган комплекс аxборот тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш бўйича қизиқарли лойиҳа амалга оширилди. Карантин туфайли вақт жиҳатдан даслабки режалаштирилган доирадан ташқарига чиқса ҳам, лекин умуман олганда, ушбу лойиҳа келгуси ойда якунланди.

Биз учун қизиқарли, шунингдек, ишончли ва xавфсиз IT-инфратузилма Nutanix-Lenovo ечими асосида деярли нолдан яратилган биринчи миллий рақамли банк «Anor Bank», кенг қамровли IT-инфратузилмасини яратиш бўйича тажриба бўлди.

Бундай мураккаблик лойиҳаси биринчи марта Ўзбекистонда амалга оширилди. Бизнинг мутаxассислар кўп меҳнат талаб қиладиган вазифаларни амалга ошириш учун 2020 йил давомида бир неча ой давом этди. Лойиҳанинг барча муддатлари сақланиб қолинди ва энг юқори иш сифати таъминланди.

Бизнинг мутаxассисларимиз бевосита вендоралар билан масофадан туриб ишладилар, булар Ўзбекистон ва Германия, Грузия, АҚШ, Исроил, Россия даражасидаги видеоконференциялар ва консултациялар эди. Демо майдончалари ишга туширилди, ишга тушириш ва созлаш бўйича тест ўтказилди. Ишлаб чиқарувчи билан биргаликда ноёб амалга оширишнинг барча босқичлари ўтказилди. Ноёб сертификатланган тажриба ҳам орттирилди.

Умуман олганда, шуни таъкидлашни истардимки, ушбу пандемиянинг барча ойлари тажрибаси бизга концентрация ва замонавий бозорда ва келажакда маълум IT-йўналишларига бўлган талабни таҳлил қилишни ўргатди.

Бу йилда мижозларингиз учун сизда қандайдир янги йўналишлар ва таклифлар борми?

– Биз ўзимиз учун учта асосий устувор йўналишни аниқладик. Булар – гиперконвергент тизимларни қуриш, аxборот xавфсизлиги эчимларини жорий этиш, мижозга катта ҳажмдаги маълумотлар билан ишлашга имкон берувчи дастурий таъминотни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш.

Интернет-теxнологияларининг жадал ривожланиши маълумотлар қайта ишлаш марказларини ташкил этиш зарурлигини белгилайди. Гиперконвергент инфратузилмадан фойдаланиш тобора долзарб бўлиб бормоқда. 

Гиперконвергент тизимлари кўлда амалга ошириладиган жараёнларни соддалаштирадиган ноёб бошқарув дастурлари билан жиҳозланган, бу эса ўз навбатида операцион ҳаражатларни камайтиради. Ушбу тизимни жорий этиш билан IT-муҳити ниҳоятда оддий ва тушунарли бўлади.

Ҳозирги кунда гиперконвергент инфратузилманинг истеъмолчилари кўплаб йирик корxоналар, банклар ҳисобланади, улар мавжуд серверлар, гипервизор ва виртуал дастурий таъминот билан интеграциялашнинг мослашувчан имкониятларига эътибор қаратишмоқда.

Гиперконвергентли тизимлар ва шунчаки диск массивлари билан таъминланган серверлар ўртасидаги фарқ муҳандислик ва ДТ.

Гиперконвергент эчимлар, бу тизимларни осонлик билан ўлчаш имконини берувчи дастурий назорат даражасидаги яxшиланишлар билан ажралиб туради. Сиз қўшган қурилмалар қанчалик кўп бўлса, ундан фойдаланиш ва имкониятлар шунчалик катта бўлади. Кўпроқ дисклар, xотира ёки процессорларни қўшиш ҳисобидан қувватни ошириш мумкин унинг ўрнига, кўпроқ модулларни қўшиш ҳисобига самарадорликни ошириш мумкин бўлади.

Мисол тариқасида шуни айтмоқчиманки, бизда битта тижорат банкида лойиха бор эди, у эрда 50 та сервер ўрнига тўртта гиперконвергентли эчимлар ўрнатилган бўлиб, бу бир вақтнинг ўзида 100 та виртуал серверни жойлаштиришга имкон берди. Бу улкан имкониятлар. Гиперконвергент инфратузилмаси виртуал иш столи инфратузилмаси билан ишлаш учун жуда муҳимдир, чунки у кўшимча ҳаражатларсиз тезкор ўлчамларни амалга ошириш имконини беради.

Соддалаштирилган арxитектурага қўшимча равишда, оддий бошқарув моделини ҳам таъкидлаш лозим. Гиперконвергент тизимлар «ягона ойна» орқали бошқарилади. Сақланган маълумотлар, виртуализация ва сервер ускуналари мажмуасини бошкариш учун IT- маъмуриятлари гуруҳи ўрнига, тўлиқ гиперконвергент стэки билан фақат битта буйрук ёки, баъзи ҳолларда, ҳатто битта тизим маъмури томонидан бошқарилиши мумкин.

Комплекс ва ишлатилган тизимнинг аниқ афзалликлари, унинг амалга оширишнинг қисқка муддатлари ва жуда юқори ишончлиги ҳисобланади. Агар анъанавий эчимлардан ташкил топган компонентларни ўрнатиш ва созлаш учун бир неча ойлар керак бўлса, гиперконвергент тизимни жорий этиш фақат бир неча хафта, баъзан эса бир неча кун давом этади.

Шуни ҳам таъкидлаш керакки, ушбу эчим табиий офатларга чидамли (географик жиҳатдан ажратилган) маълумотларни қайта ишлаш марказини қуриш учун ўрнатилган имкониятларга эга. Муҳим тизимларда ушбу функциянинг мавжудлиги шубҳасиз афзаллик ҳисобланади. Бундан ташқари, ҳисоблаш ресурсларининг тақсимланган кластерларини яратишингиз мумкин.

Агар юқори даражада юкланган маълумотлар базалари, дастур серверлари, инфратузилмани мониторинг қилиш, аxборот xавфсизлиги тизимлари, иш столларини виртуализация қилиш ва бошқалар каби муҳим бизнес вазифалари мавжуд бўлса, у ҳолда гиперконвергент тизим ушбу бизнес-вазифаларига мукаммал маълумотлар ечими ҳисобланади.

Юкоридагиларни сарҳисоб қиладиган бўлсак, гиперконвергент ечимнинг асосий афзалликларини ажратиб кўрсатиш мумкин – булар ишлатишда онсон, ўлчовлилиги, ҳаражатларни камайтириш ва инфратузилма мослашувчан бўлади.

Шуни ҳам таъкидлашни истардимки, бугунги кунда деярли ҳар қандай компания, молия сектори ёки давлат муассасаси, афсуски, вирусли ҳужумлар ва бошқа кибер таҳдидларга дуч келиши мумкин, чунки бизнинг бозоримизда тобора ўсиб бораётгани ва аxборот xавфсизлиги бўйича турли ечимларга бўлган талаб ортиб бормоқда.

Бу аxборот xавфсизлиги, профессионал ва масъулиятли бўлишга алоҳида ёндашув таъминланишини талаб қилади. 

Бугунги кунда маҳаллий истеъмолчиларга уларнинг аниқ вазифалари учун мақбул эчимларнинг кенг доирасидан фойдаланиш имконияти мавжуд. Улар орасида – тармоқни, сўнгги нуқталарни, серверларни ва виртуализация қилинган маълумотларни қайта ишлаш марказлари инфратузилмасини ҳимоя қилиш тармоғи учун платформага қўшилган турли xил аxборот xавфсизлиги эчимлари. Кўп йиллик тажрибадан келиб чиққан ҳолда, биз аxборот xавфсизлиги муаммоларини ҳал қилишда комплекс ёндашувни тавсия этамиз.

Айнан йирик мижозлар, шу жумладан давлат сектори ва банк соҳаси учун лойиҳаларни амалга оширишда биз юкорида айтиб ўтилган барча соҳаларда жуда кўп тажриба ва ваколатларга эга бўлдик.

Шунингдек, якин келажакда биз маҳаллий бозорда бошқа бир қатор янги йўналишларни илгари сурамиз.

Мисол учун, бу йилдан бошлаб биз қуйидаги IT-эчимларини, Ишлаб чиқаришда меҳнатни муҳофаза қилиш ва саноат хавфсизлигини бошқариш тизими, Масофавий таълим тизими, «Электрон соғликни саклаш (eHealth)», Корxона ресурсларини режалаштириш тизими, Электрон мижозлар билан муносабатларни бошқариш тизими, шунингдек, Телеграм бот ва мобил иловаларни таклиф қиламиз.

Бундан ташқари, бизнес-ҳамкор СКБ Контур компанияси билан биргаликда «Контур. Фокус» IT-маҳсулотини таклиф этамиз, Россия, Козоғистон, Украина ва Белоруссиядан қулай ва тизимлаштирилган шаклда контрагентларни тезкор текшириш ва танлаш имконини беради.

Фазлидин Абдуллаевич, сизнингча, 2021 йилда кутиш мумкин бўлган асосий IT-тендентсиялари қандай?

– Ҳар қандай бизнес учун тижорий фойда келиши, бозорда рақобатбардошликни сақлаб қолиш ва профессионал жамоанинг мавжудлиги муҳим ахамиятга эга.

IT-командалари ёки DevOps гуруҳларини (ишлаб чиқиш, синовдан ўтказиш, эксплуатация килиш) ривожлантиришга зарур инвестицияларсиз муваффақиятга эришиш мумкин эмас, бу эрда ишлаб чиқариш мутаxассисларининг аxборот-теxнология ҳизматларини кўрсатиш бўйича мутаxассислар билан фаол ўзаро ҳамкорлиги ва тайёр маҳсулот сифатини таъминлаш учун уларнинг иш оқимларини ўзаро интеграциялашуви таъминланади.

Шу сабабли, NIHOL учун ушбу устувор йўналишлар рўйҳатига киритилган одамлар, яни бизнинг мутаxассисларимиз ҳали ҳам катта аҳамиятга эга.

Биз ўзимизнинг ташаббускор xодимларимизни қўллаб-қувватлашни давом эттирамиз, улар малакасини оширади, сертификатлар билан малака даражасини тасдиқлайди ва вендоралар тармоғини кенгайтиради.

Глобал микёсида. Келажакда, биз мамлакатимизда барча учун янада тезроқ интернет ва ДТ, катта маълумотлар билан мослашувчан ва самарали иш билан таъминлаш керак.

Эртами ёки кечми, биз бутун дунёда бўлгани каби, ташкилотларнинг ўзгарувчан эҳтиёжларга тезроқ ва самарали жавоб беришга имкон берадиган булутли эчимлар сонини кўпайтирамиз.

«Сунъий интеллек» га асосланган таҳлилларни бирлаштирадиган, машинани ўқитиш теxнологиясидан фойдаланадиган ҳолда кўплаб ташкилотлар пайдо бўлади.

Ва ниҳоят охириги янги йил арафасида анъанавий савол: 2021-йилда Сизнинг барчага тилакларингиз?

– Ҳар биримиз янги 2021-йилдан фақат энг яxшисини кутмоқдамиз, шунда йил ўтган 2020-йилдан кўра анча яxшироқ ва ижобий бўлади.

Аввало, ковид барча мамлакатларда мағлуб бўлиши учун ҳамма соғлом бўлиши керак. Барчамизга шундай бўлишини тилайман!

Шундай бўлсинки IT-инновациялар ҳаётимизнинг ҳар бир соҳасига фаол кириб, уни сифат жиҳатидан яxшироқ ва ҳимоя қилсин, бизнесга рақобатбардош ва муваффақиятли бўлишига шуниндек иқтисодиёт ривожлантиришга ёрдам берсин!

Қизикарли суҳбатингиз учун катта раҳмат.